Schalterveen in het Friese Veenweidegebied: gaten boren om schalter te doorbreken – eindrapport
Auteur(s)
N. Hoekstra; L. Spierings
Jaartal publicatie
2025
Organisatie
Louis Bolk Instituut
Trefwoorden
skalterveen; schalterveen; verdichte veenlaag; boorgaten; boorgrond; beworteling
Samenvatting
Zes melkveehouders uit het Friese veenweidegebied doen mee aan het project ‘Integrale Bodemverbetering Feangreiden’. Ze werken samen met het Louis Bolk Instituut. Alle zes boeren werken op schalterveen. In het project onderzoeken ze verschillende bodemvraagstukken.
Hoe beter te boeren op schalterveen
In ongeveer 8000 hectares van de Friese veenweiden zit een verdichte bodemlaag, het schalterveen. Deze laag bestaat uit samengeperst veenmos en ligt meestal op 20 tot 40 cm diepte. Het schalterveen houdt de groei van diepe wortels tegen en belemmert de opname en afvoer van water. Bij droogte wordt de laag waterafstotend. Planten kunnen door hun korte wortels het vocht dat dieper in de bodem zit dan niet bereiken. De schalterlaag laat ook geen grondwater door naar boven. Dit zorgt voor extra droogte, vooral in droge zomers. Door diepe ontwatering van veenweidegronden is het probleem met schalterveen groter geworden. Het doorboren van de schalterlaag kan dit probleem verhelpen.
Hypotheses
De onderzoekers hadden de volgende verwachtingen over het boren van gaten in het schalterveen:
- In de geboorde gaten kunnen plantenwortels dieper groeien en wordt de bodem actiever.
- Door de gaten kan regenwater sneller wegstromen als het nat is. Ook komt er bij droogte makkelijker grondwater omhoog.
- Het bodemvocht op 25 cm diepte (vlak boven de schelterlaag) blijft stabieler.
- Na zware regenval stijgt het grondwater sneller, omdat het water makkelijker in de bodem zakt.
- De grasopbrengst wordt hoger, omdat de planten beter wortelen en de bodem het water beter vasthoudt. Dit is vooral zichtbaar tijdens droge of juist erg natte periodes in het groeiseizoen.
- De wortels in de gaten blijven aanwezig en houden de schalterlaag open, ook op de lange termijn.
Onderzoek
In december 2020 is een demoproef aangelegd op een melkveebedrijf in Koufurderrige. Met behulp van een machine zijn gaten van 10 cm doorsnede en 60 cm diepte gemaakt in vier proefvlakken van 6 x 6 meter. In drie vlakken werden 64 gaten geboord, in één vlak 128 gaten. De gaten werden opgevuld met het boorsel dat omhoog kwam tijdens het boren, met zand, of met een mengsel van zand en boorsel. Naast deze vier vlakken waren er nog twee vlakken waarin niet is geboord, om het effect van de gaten te kunnen vergelijken.
De uitkomsten
Het rapport beschrijft de opzet van het onderzoek, en de resultaten in 2022 en 2024. Die laten zien dat deze methode goed lijkt te werken voor het verminderen van de negatieve effecten van schalterveen:
Betere doorworteling en bodemleven
In het gras (de zode) zijn de geboorde gaten al binnen een jaar niet meer te zien. Maar in de ondergrond, de schalterlaag, zijn ze vier jaar later nog wel duidelijk zichtbaar. Het maakt niet uit welk materiaal is gebruikt om de gaten op te vullen: er groeien wortels tot meer dan 50 cm diep en er is veel bodemleven actief in de gaten. Gras en kruiden gebruiken deze gaten voor hun wortels. De wormen en wortels helpen om de gaten langer open en bruikbaar te houden.
Waterpeil en bodemvocht
De gaten zorgen ervoor dat regenwater sneller naar het grondwater zakt (hiervoor werd gemeten hoe snel het grondwaterpeil steeg). Dit gebeurde vooral in het vlak met dubbele gaten. Ook is de bodem iets vochtiger bij de gaten, waarschijnlijk doordat water daar beter opstijgt vanuit de nattere onderlagen.
Meer gras in droge periodes
In een droog groeiseizoen (2023) gaf de gatenbehandeling meer gras en ook meer opname van mineralen. In een nat, koel jaar (2024) waren er geen duidelijke verschillen. Vooral bij droogte is de diepere beworteling in gaten, in combinatie met een hoger bodemvochtgehalte (op 25 cm diepte), gunstig.
Link(s)
Eindrapportage 'Schalterveen in het Friese Veenweidegebied: gaten boren om schalter te doorbreken'